KADIOĞLU KAZILARI

Çaycuma ve çevresi turizme son derece elverişli, arkeolojik mirası son derece yüksek bir yerleşim birimidir. Kadıoğlu köyündeki Ambrosia mozaiğinin ortaya çıkarılması için kazı çalışmaları devam etmektedir. Kazı çalışmalarında etrafı işlemelerle süslü, üzüm salkımı tutan kadını hançerle öldürmek isteyen bir erkek figürünün  yer aldığı mozaik taban hâlihazırda ortaya çıkarılan bölümdür. Mozaiklerin yanı sıra aynı yerde MS. 253-260 Roma dönemine ait olduğu tespit edilen Valerianus sikkesi, tarihi bina kalıntıları ve işlemeli çömlek parçaları bulunurken,  bina epeyce tahrip olmuş olmuştur. Roma imparatoru Licinius Valerianus döneminde basılan sikkenin kazılarda ortaya çıkması geç Roma çağını göstermektedir. Kazı çalışmalarında bir yapının bir odası ortaya çıkarken, toprağın altında başka odaların ve mozaiklerin de olabileceği tahmin edilmektedir.

ANTİK TEİON BİLLAOS KENTİ VE FİLYOS KALESİ

Filyos, MÖ III. yüzyılda ticari amaçla kurulmuş bir Milet kolonisidir. Kent ilkçağda Karadeniz’in kuzeyinden getirilen malların boşaltıldığı önemli bir ticaret merkezi olarak bilinmektedir. Çeşitli dönemlerde Roma, Bizans ve Cenevizlilerin hüküm sürdüğü beldede kale, açık hava tiyatrosu, yeraltı şehri, su kemerleri, antik liman mendireği gibi kalıntılar bulunmaktadır. Tarihi M.Ö. 1200’e dayanan ”Antik Teion-Billaos Kenti” halen devam eden arkeolojik kazıyla gün yüzüne çıkartılmayı beklemektedir.

FİLYOS (Tieion,Teion,Tion)

Filyos Nehri’nin Karadeniz’ e döküldüğü alanda kurulu Filyos antik kenti, önceleri Billaius adıyla biliniyordu. Bu ad, “Su geçidi olan yer” anlamına gelen Pailaios sözcüğünden türemiştir. Kentin en yaygın adı Tieion’dur. Bu sözcük, kentin kurucusu, din adamı Tios’ tan gelmektedir.

Günümüzde birinci ve ikinci derece sit alanları bulunan Filyos’ta, arkeolojik yüzey araştırmalarına göre, antik Tieion kenti bir akrapol, iki nekrapol alanları ile sular altında kalan antik bir mendirekten / limandan oluşmuştur. Romalılar döneminde yapılan kale, harabe durumunda bir mabet (tapınak), amfi tiyatro ve büyük bir yapıya ait olduğu sanılan üç kemerli bir duvar, Çayır Mağarası’ndan çıkan suyu kente taşıyan su kemeri kalıntıları günümüze kadar ulaşabilen kültürel değerlerdir. Bu tarihsel eserlerden kale ve amfiteatr 2001 yılında restore edilmeye başlanmış ve çalışmalar halen sürmektedir.

İran asıllı prenses Amastris, Sesamus (Amasra) merkez olmak üzere, Kyotoros (Gderus, Kidios,Kisros), Kromna (Krucaşile), Teon’u (Filyos) birleştirerek kendi adıyla Amastris kentini kurar. Yöredeki kalıntılar Hellenistik, Roma, Bizans, Ceneviz dönemi izlerinin taşır, Antik dönemden kalan Karadeniz’e doğru uzanmış antik liman mendireği sular altındadır. Ayrıca denize hakim tepede kalesi, Ateş Tuğlası Fabrikası sınırları içindeki kent kalıntıları, toprak altında kalan açık hava tiyatrosu, kilise ve su kemerleri halen gözle görülebilen kalıntılardır.

KÖYÜ SU MAĞARASI

Eski Zonguldak Çaycuma Karayolu üzerinde Çayır Köyü mevkiinde bulunan mağara doğa harikasıdır. 1300 metre uzunluğundaki mağara, botla gezilebilecek kadar geniş alanları olan bir yeraltı nehrine sahiptir. Nehrin mağara ağzında oluşturduğu göllenmelerde alabalık bulunmaktadır. Mağara önünde piknik yapılabilen bir alan bulunmaktadır. Geçmişte (M.Ö. 1200 yılları) mağaradan çıkan suyun kanallarla Filyos’a aktarıldığını kanıtlayan tarihi su yolu antik Tion (Filyos) şehri uygarlığının bir mirasıdır. Ayrıca Çayır köyünde biri mağara yakınında (Tahminen Ceneviz Dönemi), diğeri de köy merkezinde (Yakın tarih Osmanlı Dönemi) iki tarihi kemer köprü bulunmaktadır. Köy merkezindeki halen kullanılan tarihi köprünün doğal yapısı 1990 yıllarında genişletme çalışmaları nedeniyle bozulmuştur.  Çayır Köyü Su Mağarası, Çaycuma ilçe merkezine 12 kilometre uzaklıktadır. İki ayrı yolla ilçe merkezine bağlıdır. Stabilize yolla Güdüllü Köyü üstünden gidilebileceği gibi, Filyos asfaltı üstünde Dereköy güzergahından da gidilebilir.

GÂVUR AMBARI VE CENEVİZ MEZARLIĞI

Çaycuma’ya bağlı Çömlekçi  köyü sınırları içinde olup, ilçe merkezine 15 kilometre uzaklıktadır. Filyos asfaltı üstünde Filyos Çayı kıyısındadır.  Çevresi ormanlık ve yeşilliktir. Yaz kış akan çeşmesinin suyu çok güzeldir. Orman içinde Cenevizlilerden kalma  mezarlar vardır. Tarihi çeşmesinde sağlıklı ve soğuk suyu bulunmaktadır. Gâvur Ambarı piknik alanı olarak da güzel bir mekândır. Derecikören köyü yakınında ise hala ayakta kalabilen Roma Dönemi kesme taş köprü ve mezar taşları gibi kalıntılar, yörenin geçmişi hakkında ipucu veren tarihsel kanıtlardır.